در دنیای امروز، دیجیتال‌سازی تنها یک گزینه نیست، یک ضرورت استراتژیک برای بقا در عرصه رقابت جهانی است. صنعت لجستیک و حمل‌ونقل بین‌الملل که زمانی متکی بر روش‌های سنتی و فرآیندهای دستی بود، اکنون در آستانه تحولی بنیادین قرار دارد. این تحول برای کشوری مانند ایران که دارای موقعیت استراتژیک در کریدورهای ترانزیتی بین‌المللی است، اهمیتی دوچندان می‌یابد.
حسین خاکباز، مشاور اتاق تهران در حوزه حمل و نقل و لجستیک بین‌المللی
در مدل بهینه، اجرای عملیات ترانزیت بر عهده شرکت‌های حمل‌ونقل بین‌المللی خصوصی است، اما موفقیت آنها در گرو هماهنگی دقیق با شبکه پیچیده‌ای از نهادهای دولتی و بین‌المللی است. یک شرکت حمل‌ونقل خصوصی برای انجام یک سفر ترانزیت ساده نیازمند هماهنگی با نهادهای مختلف است؛ از جمله، سامانه راهداری برای مجوزهای ترانزیت، سامانه گمرک برای ترخیص، سامانه کارنه تیر برای بیمه بین‌المللی، سامانه سازمان بنادر و…. که این همان نقطه کور سیستم فعلی است. شرکت‌های خصوصی توان فنی و ارتباطی برای هماهنگی همزمان با این همه نهاد را ندارند و نهادهای دولتی نیز ظرفیت پاسخگویی به تک‌تک شرکت‌ها را ندارند.
اتاق بازرگانی تهران: پل ارتباطی منحصربه‌فرد
اتاق بازرگانی تهران به عنوان یکی از معدود نهادهایی که هم اعتماد بخش‌خصوصی را داشته و هم با دولت و نهادهای بین‌المللی مرتبط است، می‌تواند نقش تسهیل‌گر را ایفا کند. این نقش اگرچه بسیار دشوار است اما به همان اندازه حیاتی به نظر می‌رسد.
اتاق می‌تواند با ایجاد یک پلتفرم دیجیتال یکپارچه، هماهنگی بین این نهادها را سامان دهد. از یک سو با شرکت‌های خصوصی حمل‌ونقل کار کند و از سوی دیگر با نهادهای دولتی و بین‌المللی مانند گمرک جهانی، سازمان راهداری و کشوری و اتاق‌های بازرگانی دیگر کشورها ارتباط برقرار کند.
گذار به لجستیک هوشمند
دیجیتال‌سازی لجستیک به معنای یکپارچه‌سازی تمام این سامانه‌ها در یک پلتفرم واحد است. این تحول چندین مزیت کلیدی به همراه دارد؛ مزایایی چون شتاب عملیاتی که زمان صدور مجوزهای ترانزیت از چند روز به چند ساعت کاهش می‌یابد. پیش‌اعلام گمرکی که قبلا روزها زمان می‌برد، اکنون در کمتر از ۳۰ دقیقه انجام می‌شود. صدور کارنه TIR که فرآیندی پیچیده و زمان‌بر بود، به کمتر از ۲ ساعت تقلیل می‌یابد.
همچنین در این فرایند، شفافیت کامل نیز حاصل خواهد شد؛ چنانکه امکان رهگیری لحظه‌ای محموله از مبدا تا مقصد فراهم می‌شود. مشتریان می‌توانند موقعیت دقیق کالای خود را روی نقشه مشاهده کنند و از وضعیت ترخیص در هر مرز مطلع شوند. در عین حال، کاهش هزینه‌ها نیز دستاورد دیگر دیجیتال‌سازی است. به طوری که بهینه‌سازی مسیرها و حذف واسطه‌ها منجر به کاهش ۱۵ تا ۲۰ درصدی هزینه‌های لجستیک می‌شود. همچنین با کاهش زمان حمل، هزینه‌های مالی مرتبط با گردش سرمایه نیز کاهش می‌یابد.
تجربه جهانی؛ درس‌هایی برای ایران
کشورهای پیشرو در حوزه لجستیک، سال‌هاست که به سمت دیجیتال‌سازی کامل حرکت کرده‌اند. سنگاپور با اجرای سیستم TradeNet، زمان ترخیص کالا را به شدت کاهش داده است. کره جنوبی با پیاده‌سازی پلتفرم u-Trade Hub، بیش از ۳۰ سامانه مختلف را یکپارچه کرده است. امارات متحده عربی با توسعه پلتفرم Dubai Trade، موقعیت خود را به عنوان هاب لجستیک خاورمیانه تثبیت کرده است. این تجربیات نشان می‌دهد که دیجیتال‌سازی نه تنها کارایی را افزایش می‌دهد، بلکه موقعیت رقابتی کشورها را در نقشه لجستیک جهانی ارتقا می‌بخشد.
برای ایران، دیجیتال‌سازی لجستیک یک انتخاب استراتژیک است؛ موقعیت جغرافیایی ایران به عنوان پل ارتباطی بین شرق و غرب، شمال و جنوب، فرصتی بی‌نظیر برای تبدیل شدن به هاب ترانزیتی منطقه ایجاد می‌کند. اما بهره‌برداری از این مزیت رقابتی، مستلزم تحول دیجیتال در زیرساخت‌های لجستیکی است.
کریدور شمال- جنوب که مسیر کوتاه‌تری برای ارتباط روسیه به هند و خلیج‌فارس به شمار می‌رود، می‌تواند با دیجیتال‌سازی، رقابت‌پذیری خود را در مقایسه با مسیرهای سنتی دریایی افزایش دهد. به طور مشابه، کریدور شرق-غرب که چین را به اروپا متصل می‌کند، با بهره‌گیری از خط ریلی جدید و پلتفرم دیجیتال، می‌تواند زمان حمل را تا ۵۰ درصد کاهش دهد.
اتاق بازرگانی تهران در این تحول می‌تواند نقشی فراتر از یک نهاد نظارتی ایفا کند. این نهاد می‌تواند به عنوان، سازمان‌دهنده اصلی برای ایجاد چارچوب همکاری بین شرکت‌های خصوصی و نهادهای دولتی، سرمایه‌گذار هوشمند به منظور سرمایه‌گذاری بر روی استارت‌آپ‌ها و پلتفرم‌های دیجیتال لجستیک و هماهنگ‌کننده بین‌المللی برای ارتباط با اتاق‌های بازرگانی دیگر کشورها برای استانداردسازی فرآیندها عمل کند.
اما تحول دیجیتال در لجستیک ایران نیازمند اجرای چند راهبرد کلیدی شامل یکپارچه‌سازی سامانه‌های موجود، توسعه زیرساخت‌های فنی و توانمندسازی نیروی انسانی به منظور آموزش و توانمندسازی فعالان صنعت لجستیک برای استفاده از فناوری‌های جدید و تطبیق با روش‌های کاری نوین است.
آینده‌ای که باید ساخت
دیجیتال‌سازی لجستیک تنها یک پروژه فناورانه نیست، بلکه یک تحول استراتژیک است که می‌تواند موقعیت ایران را در تجارت بین‌الملل بازتعریف کند. این تحول نیازمند اراده جدی سیاست‌گذاران، همکاری نهادهای مختلف و سرمایه‌گذاری هدفمند است.
اتاق بازرگانی تهران نیز در این مسیر می‌تواند نقش محوری ایفا کند و صرفا نه به عنوان یک نهاد نظاره‌گر، بلکه به عنوان پیشران و هماهنگ‌کننده این تحول عظیم ظاهر شود. این ماموریت اگرچه دشوار است، اما اجرای آن می‌تواند آینده تجارت ایران را متحول کند. انتخاب امروز ما، موقعیت فردای ایران در نقشه لجستیک جهانی را تعیین خواهد کرد.